TRT Radyo1 Ailece Programı Röportaj - Kasım 2022

TRT ROPÖRTAJ HABER

Plastik bebek ve çocuk ürünleri hangi tür plastikten üretiliyor?

Dünya çapında artan nüfus ile birlikte insanların ihtiyaçları artmış ve bu durum, insanları yeni hammadde ve malzeme arayışına sürüklemiştir. Plastik malzemelerin üretimlerinin, diğer malzemelere göre daha kolay ve ucuz olması bu malzemelerin tercih edilmesine neden olmuştur. Plastik; çeşitli organik ya da inorganik elementlerin oluşturduğu monomer adı verilen basit yapıların belirli sıcaklık ve basınç koşulları altında katalizör yardımıyla polimer adı verilen uzun ve zincirli kompleks bir yapıya dönüştürülmesi ile elde edilen malzemelerdir. Plastik sınıfından termoplastik ve termosetler kompozit malzeme yapımında yaygın olarak kullanılmaktadır. Termoplastik malzemeler ısıtılarak şekillendirilebilen genellikle yeniden kullanılabilen maddelerdir. Polietilen, polipropilen, polivinilklorür termoplastiklere örnek olarak verilebilir. Diş kaşıyıcıları, önlükler, oyuncaklar, yumuşak figürler gibi birçok oyuncak ve çocuk bakım ürününün yapımında polivinil klorür (PVC) kullanılmaktadır. PVC başta olmak üzere plastik maddelere, plastik özellik vermek amacıyla ftalatlar yaygın olarak kullanılır. Ftalat içeren plastikler; bebek tekstil ürünleri, bebek bakım ürünleri, oyuncaklar gibi malzemelerin yapımında kullanılır. Polietilen; oyuncak, çocuk oyun alanları, yemek kapları gibi malzemelerin yapında, polipropilen; tekstil ürünleri, kırtasiye ürünleri, plastik sandalye, masa gibi bebek ve çocuk mobilyalarının yapımında kullanılır. Bunlara ek olarak Bisfenol-A kullanılarak sentezlenen polikarbonat plastikler; biberon, emzik, bebek mama kapları gibi ürünlerin yapımında kullanılır. Termosetler ise ısıtıldığında sertleşen ve bu halini koruyarak yeniden şekillendirmeye uygun olmayan malzemelerdir. Poliesterler, poliüretanlar, silikon termosetlere örnek olarak verilebilir. Poliesterler bebek ve çocuk tekstil ürünlerinde kumaş dayanıklılığını arttırmak için kullanılır. Silikonlar, emzik, biberon, önlük, oyuncak gibi malzemelerin yapımında, poliüretanlar ise bebek, çocuk yatakları ve koltukları yapımında kullanılır.

Bu plastik türlerinin tehlikeleri nelerdir? Başka hangi alanlarda kullanılıyor?

Her malzemenin faydası olduğu gibi zararı da olabilmektedir. Malzemenin doğru ve amaca uygun kullanılması ve atık haline geldiğinde doğru bir şekilde imha edilmesi oldukça büyük öneme sahiptir. Bebek veçocuk bakım ürünlerinde kullanılan plastikler, çok sayıda farklı alanda da kullanılmaktadır. Sağlık alanında oldukça yaygın bir şekilde kullanılan tek kullanımlık plastikler buna örnek olarak verilebilir. Bu malzemelerin üretiminde, polivinilklorür, lateks, Bisfenol-A (BFA), ftalatlar gibi malzemeler kullanılmaktadır. Bu ürünler arasındanPVC, bunlara ek olarak yer döşemelerinde, kablolarda, giyimde, gıda ambalajlarında, mobilya ve tesisat ürünlerinin yapımında, sıklıkla kullanılmaktadır. PVC ürünlerin kullanımında en çok etkilenme içerdikleri ftalatlardan kaynaklanmaktadır. Ftalatlar sentetik ve insan yapımı kimyasallardır, gelişen endokrin ve üreme sistemleri üzerinde toksik etkiler oluştururlar. Bu kimyasallar, çok çeşitli endüstriyel ve ev ürünlerinin imalatında, kozmetikte, kişisel bakım ürünlerinde ve plastik ürünlerde plastikleştirici olarak kullanılırlar. Ftalatlar bu ürünlere kimyasal olarak bağlı değildir ve bu nedenle sürekli olarak havaya veya sızma yoluyla sıvılara salınır ve yutma, soluma ve deri yoluyla ftalatlara maruz kalınır ve bu da çeşitli sağlık sorunlarının ortaya çıkmasına neden olabilir. Polietilen; paketleme alanında, asit tanklarında, mutfak malzemelerinde, makine parçalarında, ortopedik uzuvların yapımında kullanılır. Polipropilen; otomotiv parçalarında, tekstil ürünlerinde, laboratuvar ekipmanları ve ambalaj yapımında kullanılır. Polikarbonatlar ise çok iyi sterilize edilebilme özelliklerinden dolayı tıpta yaygın olarak kullanılmalarının yanı sıra, gözlük, lens, beyaz eşya parçaları, mikroskop parçaları, araç ve sokak lambaları gibi malzemelerin yapımında sıklıkla kullanılır. Yine Bisfenol-A içerikli plastiklerde, gıda ambalajlarında, spor ekipmanlarında, su şişelerinde, tıbbi malzemelerde, yapı malzemelerinde, elektrik ve elektronik malzemelerde kullanılır. Bu maddelerin üretilmesinden imha edilmesine kadar olan tüm basamaklarda, insan sağlığı ve çevre üzerinde kimyasal, kansorejenik, toksik etki gibi olumsuz etkileri bulunmaktadır.

Plastik oyuncak ve çocuk ürünlerinde ne gibi tehlikeler bulunuyor?

Plastik oyuncak, diş kaşıyıcıları gibi ürünlerin ne gibi sağlık sorunlarına yol açabiliyor?

Plastik oyuncak ve çocuk ürünlerinde ürünlerde ağırlıklı olarak PVC (polivinilklorür) kullanılmaktadır. PVC üretiminde kullanılan vinilklorür, civa, klor, kurşun, kadmiyum, ftalatlar, etilendiklorür gibi maddelerin insan sağlığı üzerinde, dolaşım sistemi hastalıkları, kardiyovasküler hastalıklar, hipertansiyon gibi olumsuz etkiler oluşturabilir. Özellikle bebekler gelişme aşamasında olan vücut sistemleri nedeniyle ftalat maruziyetine karşı oldukça savunmasızdır. Ftalatların kolay bir şekilde havaya salınması ve partiküllere yapışmasından kaynaklı ev ortamındaki tozlara dahi nüfus ederek maruziyete neden olur. Ortamda bu maddelerin bulunması durumunda özellikle bebekler yerde oynama alışkanlıklarından ve ağız-el davranışlarından kaynaklı bu maddelere maruz kalırlar. Ayrıca bebekler şampuan, losyon, pudra kullanımı ile de ftalata maruz kalırlar ve kullanılan ürün sayısı arttıkça, artan konsantrasyonlarda ftlata maruz kalma söz konusudur. Bu ilişki, olgunlaşmamış metabolik sistemleri ve birim vücut yüzey alanı başına artan dozaj göz önüne alındığında, ftalatların neden olduğu gelişimsel ve üreme toksitesine karşı özellikle bebeklerin oldukça savunmasız olduğunu ortaya koyar. Yine tıbbi tedavi de kullanılan ftalatlar direkt kana geçebilir ve immünolojik sistem, üreme sistemi, sinir sitemi, solunum sistemi, dolaşım sistemi üzerinde olumsuz etkiler oluşturur. Yine biberon, emzik, yemek kapları gibi bebek ürünlerinin yapımında kullanılan Bisfenol-A (BFA), sinir sistemi, endokrin sistem üzerinde olumsuz etkiler oluşturmaktadır. Ayrıca BFA maruziyeti, immün sitem baskılanması, hormon bozuklukları, obezite, hipertansiyon gibi sağlık sorunlarına neden olabilir.

Bu ürünleri kullanmak önemli midir? Alternatifleri neler olabilir?

Bu ürünlerin kullanımında önemli olan ilk husus, doğru ve bilinçli bir şekilde kullanılmasıdır. Örneğin PVC içerikli bir oyuncak veya mobilya direkt güneş ışığı alan yerlerde uzun süre bekletilmemelidir. Yine, bebeklerin plastikten yapılmış biberon, emzik gibi malzemeleri çiğnemesi engellenmelidir. Ayrıca ürünlerin kullanım sürelerine dikkat edilmeli, doğru koşullarda saklanmayan veya hasar görmüş ürünler uygun şeklide imha edilmelidir. Plastik oyuncaklara alternatif olarak boya içermeyen, keskin hatları olmayan, belirli bir dereceye kadar kurutulmuş, ahşaptan yapılmış oyuncaklar; geri dönüşümlü, doğal kumaşlardan yapılmış oyuncaklar tercih edilebilir. Poliester içerikli tekstil ürünleri yerine pamuk gibi doğal ürünlerden yapılmış tekstil ürünleri kullanılabilir. Yine biberon, mama kapları, bardaklar gibi ürünlerin yapımında plastik malzemelere alternatif olarak cam ve porselenden yapılmış malzemeler tercih edilebilir. Vücutta birikme yapmayan silikon gibi malzemelerde emzik, diş kaşıyıcı, önlük gibi bebek ürünlerin yapımda daha çok tercih edilebilir. Bunlara ek olarak, biyo-bazlı polimerler oyuncak gibi nispeten kısa yaşam döngüsüne sahip ürünlerde plastik malzemelere alternatif olarak kullanılabilirler.

Dünyada bebek ve çocuklar için üretilen, oyuncak, diş kaşıyıcı gibi ürünler ağırlıklı olarak hangi maddeden üretiliyor?

Esas olarak bu ürünlerin ağırlıklı olarak hangi maddelerden üretildiği belirli prosedürler üzerinden ilerlediği için dünya genelinde yaklaşık olarak aynıdır. Ancak bir üründeki maddeler ve maddelerin oranları çeşitli kanunlarca değiştirilebilir veya tamamen ortadan kaldırılabilir. Örneğin; 1999'da Avrupa Birliği (AB), altı adet ftalatın oyuncaklar ve çocuk bakım ürünleri için plastikleştirici olarak kullanımını geçici olarak yasaklamıştır. Bunlardan bazıları aynı zamanda daha küçük miktarlarda teknik yardımcı olarak kullanıldığından ve bazı arka plan kontaminasyonunun önlenmesi zor olabileceğinden dolayı yasak, PVC'de maksimum % 0,1 içerik olarak belirlenmiştir. Bir ürünün nerede ve hangi amaç için kullanacağı gibi parametler ürünün ne gibi özellikler içereceğini hangi maddelerden oluşacağını belirleyen faktörlerdir. Bir oyuncak üretiminde çok çeşitli şekiller verilebilen aynı zamanda kolay ve düşük maliyet ile üretilebilen malzemeler seçilir. Polivinilklorürün 2. Dünya savaşının bitmesinden sonra, kimya, mühendislik ve imalatta kullanılabilir hale gelmesiyle, Avrupa ve Amerika'nın her yerindeki oyuncak şirketleri, PVC’nin üretim malzemesi olarak ucuz, kolay üretilebilir ve kolay şekil verebilme potansiyellerini görmüşlerdir ve oyuncak ürünlerinde bu malzemeyi kullanmaya başlamışlardır ve plastik oyuncak üretimi farklı malzemelerinde eklenmesi ile giderek yaygın hale gelmiştir. Yine eski dönemlerde ahşap gibi doğal malzemelerden yapılan diş kaşıyıcıların yerini, daha yumuşak, kolay bir şekilde temizlenebilen ağırlıklı olarak PVC ve silikondan yapılan diş kaşıyıcılar almıştır.

Plastikler hayatımızın neredeyse her alanında kullanıldığı gibi çok sayıda çocuk ve bebek ürününde de kullanılmaktadır ve hayatımızı oldukça kolaylaştırmaktadır. Bunun yanı sıra bu ürünlerin doğru ve amacına uygun kullanılmaması ve bu ürünlerin atıklarının doğru bir şekilde imha edilememesi hem insan sağlığı hem de çevre üzerinde oldukça büyük riskler oluşturmaktadır. Bu yüzden bu ürünler bilinçli bir şekilde ve yeterli dozlarda kullanılarak neden olabileceği risklerin en az seviyeye indirilmesine katkı sağlanmalıdır.